Ochrona Zabytków

PROGRAM OPIEKI NAD ZABYTKAMI GMINY PIĄTNICA
NA LATA 2020-2023

Rozdział 1.

POSTANOWIENIA OGÓLNE

1. Ilekroć w niniejszym programie jest mowa o:

1) ustawie – rozumie się przez to ustawę z dnia 23 lipca 2003 roku o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2020 r. poz. 282 i 782);

2) programie – rozumie się przez to „Program Opieki nad Zabytkami Gminy Piątnica na lata 2020-2023”;

3) gminie – rozumie się przez to gminę Piątnica;

4) zabytku – rozumie się przez to nieruchomość lub rzecz ruchomą, ich części lub zespoły, które są dziełem człowieka lub związane są z jego działalnością. Stanowią one świadectwo minionej epoki bądź zdarzenia, których zachowanie leży w interesie społecznym ze względu na posiadaną wartość historyczną, artystyczną lub naukową.

2. Przedmiotem Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Piątnica jest problematyka ochrony dziedzictwa kulturowego Gminy Piątnica. Celem tego opracowania, jest określenie głównych zadań i kierunków działań na rzecz ochrony i opieki nad zabytkami. Niniejsze opracowanie sporządzono zgodnie z art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2020 r. poz. 282 ze zm.).

3. Program Opieki nad Zabytkami Gminy Piątnica sporządzany jest przez Wójta, a następnie po uzyskaniu opinii Wojewódzkiego Konserwatora Zabytków zostaje przyjęty przez Radę Gminy. Program jest ogłaszany w Dzienniku Urzędowym Województwa Podlaskiego. Sporządza się go na okres 4 lat.

Rozdział 2.

CELE OCHRONY ZABYTKÓW

1.  Cele ochrony zabytków zostały określone w art. 87 ustawy z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami i są one następujące:

1) włączenie problemów ochrony zabytków do systemu zadań strategicznych, wynikających z koncepcji przestrzennego zagospodarowania kraju;

2) uwzględnianie uwarunkowań zabytków w tym krajobrazu kulturowego i dziedzictwa archeologicznego, łącznie z uwarunkowaniem ochrony przyrody i równowagi ekologicznej;

3) zahamowanie procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;

4) wyeksponowanie poszczególnych zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;

5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych oraz wspieranie inicjatyw sprzyjających wzrostowi środków finansowych na opiekę nad zabytkami;

6) określnie warunków współpracy z właścicielami zabytków, eliminujących sytuacje konfliktowe związane z wykorzystaniem tych zabytków;

7) podejmowanie przedsięwzięć umożliwiających tworzenie miejsc pracy związanych z opieką nad zabytkami.

2. Program Opieki nad Zabytkami Gminy Piątnica zbieżny jest ze strategicznymi celami państwa w zakresie ochrony i opieki nad zabytkami. Cele te wymienione są w następujących dokumentach:

1) Tezy do Krajowego Programu Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami na lata 2019 – 2022 (uchwała nr 82 Rady Ministrów z dnia 13 sierpnia 2019 r.);

2) Narodowy Program Kultury „Ochrona Dziedzictwa Kulturowego na lata 2004- 2013”;

3) Narodowa Strategia Rozwoju Kultury na lata 2004- 2013 wraz z uzupełnieniem na lata 2004- 2020;

4) Strategia Rozwoju Kraju 2020- Aktywne społeczeństwo, Konkurencyjna gospodarka, Sprawne państwo;

5) Krajowy Program Ochrony Zabytków i Opieki nad Zabytkami 2018- 2022;

6) Koncepcja zagospodarowania przestrzennego kraju 2030 ( KPZK 2030).

3. Cele Programu Opieki nad Zabytkami w Gminie Piątnica:

1) włączenie problematyki ochrony zabytków do bieżących zadań Gminy Piątnica;

2) uwzględnianie uwarunkowań prawnych opieki nad zabytkami;

3) rozpoznawanie potrzeb dotyczących podejmowania działań zmierzających do zahamowania procesów degradacji zabytków i doprowadzenie do poprawy stanu ich zachowania;

4) eksponowanie zabytków oraz walorów krajobrazu kulturowego;

5) podejmowanie działań zwiększających atrakcyjność zabytków dla potrzeb społecznych, turystycznych i edukacyjnych;

6) tworzenie warunków współpracy z właścicielami zabytków dla zapewnienia ich opieki;

7) poprawa stanu zabytków;

8) rewaloryzacja zabytków;

9) włączenie tematyki ochrony dóbr kultury do zajęć szkolnych w jednostkach prowadzonych przez gminę;

10) publikacja materiałów dotyczących ochrony zabytków i opieki nad zabytkami w prasie lokalnej, w materiałach promocyjnych oraz na stronie internetowej gminy;

11) pobudzanie w lokalnej społeczności świadomości kulturowej, roli i znaczenia lokalnych wartości i wspólnych korzeni.

Rozdział 3.

Uwarunkowania prawne ochrony zabytków

1.  Obowiązujące w kraju uregulowania prawne dotyczące ochrony zabytków i opieki nad zabytkami zostały zawarte w niżej wymienionych aktach prawnych:

1) Konstytucja RP (Konstytucja Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 2 kwietnia 1997 r. (Dz. U nr 78, poz. 483 ze zm.);

2) Ustawa z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami (Dz. U. z 2020 r. poz. 282 ze zm.);

3) Ustawa z dnia 8 marca 1990 r. o samorządzie gminnym (Dz. U. z 2020 poz. 713);

4) Ustawa z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym ( Dz. U. z 2020 poz. 293 ze zm.);

5) Ustawa z dnia 7 lipca 1994 r. Prawo budowlane (Dz. U. z 2019 poz. 1186 ze zm);

6) Ustawa z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. z 2019 poz. 1396 ze zm);

7) Ustawa z dnia 16 kwietnia 2004 r. o ochronie przyrody (Dz. U. z 2020 poz. 55 ze zm.);

8) Ustawa z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2020 poz. 65 ze zm.);

9) Ustawa z dnia 25 października 1991 r. o organizowaniu i prowadzeniu działalności kulturalnej (Dz. U. z 2020 poz. 194);

10) Ustawa z dnia 24 kwietnia 2003 r. o działalności pożytku publicznego i wolontariacie (Dz. U. z 2019, poz. 688 ze zm.);

11) Ustawa z dnia 21 listopada 1996 r. o muzeach (Dz. U. z 2019 poz. 917 ze zm);

12) Ustawa z dnia 27 czerwca 1997 r. o bibliotekach (Dz. U. z 2019 poz. 1479 ze zm.);

13) Ustawa z dnia 14 lipca 1983 r. o narodowym zasobie archiwalnym i archiwach (Dz. U. z 2020 poz.164).

2. Relacje gminnego programu opieki nad zabytkami z dokumentami wykonanymi na poziomie województwa podlaskiego i powiatu łomżyńskiego:

1) Strategia Rozwoju Województwa Podlaskiego do 2020 roku – przyjęta uchwałą nr XXXI/374/13 w sprawie przyjęcia zaktualizowanej Strategii Rozwoju Województwa Podlaskiego do roku 2020 dnia 9 września 2013 r. przez Sejmik Województwa Podlaskiego. Zakłada ona między innymi, że należy:

a) tworzyć nowe instytucje kultury, szczególnie w siedzibach powiatów, z wykorzystaniem w pierwszej kolejności obiektów zabytkowych przydatnych do tej funkcji;

b) wspierać rozwój kultury ludowej i amatorskiej, w tym folkloru i rękodzieła ludowego, twórczości profesjonalnej oraz amatorskiego ruchu artystycznego, z uwzględnieniem specyficznego w województwie podlaskim;

c) wspierać zróżnicowanie etniczne, narodowościowe i religijne;

d) chronić i utrzymywać dobry stan techniczny historycznych obiektów zabytkowych, a w szczególności wykorzystywać obiekty zabytkowe do nowych funkcji, zwłaszcza na potrzeby turystyki i działalności kulturalnej;

e) zachowywać tożsamość krajobrazu kulturowego i utrzymywać ciągłość rozwoju przestrzennego historycznych zespołów osadniczych;

f) identyfikować i promować tradycyjne dla województwa podlaskiego produkty, z wykorzystaniem Listy Produktów Tradycyjnych;

g) wspierać społeczności lokalne w zachowaniu tradycyjnej, wiejskiej zabudowy, zwłaszcza na terenach o dużym potencjale turystycznym, zachować dbałość o tradycje narodowe i kulturowe.

2) Plan Zagospodarowania Przestrzennego Województwa Podlaskiego – przyjęty uchwałą nr XXXVI/330/17 przez Sejmik Województwa Podlaskiego dnia 22 maja 2017 r. Powstał w wyniku dokonania analiz i przeprowadzenia studiów szeregu materiałów i opracowań podstawowych i uzupełniających. W treści planu zostały wymienione zabytkowe zespoły urbanistyczne i ruralistyczne, unikalne zabytkowe obiekty architektury sakralnej i świeckiej, zespoły pałacowo-ogrodowe i dworskie, zabytki techniki i militarne, cmentarze różnych wyznań, miejsca kultu religijnego i stanowiska archeologiczne.

Rozdział 4.

UWARUNKOWANIA WEWNĘTRZNE OCHRONY ZABYTKÓW I OPIEKI NAD ZABYTKAMI

1. W Gminie Piątnica, na podstawie przepisów ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami prowadzona jest ewidencja zabytków gminy Piątnica. Ewidencja zabytków prowadzona jest przez Wójta Gminy Piątnica w formie kart adresowych. Ewidencja obejmuje zabytki nieruchome historyczne oraz zabytki nieruchome archeologiczne (stanowiska archeologiczne) posiadające własną formę terenową. Dla zabytków nieruchomych na kartach adresowych podawane są następujące informacje: lokalizacja zabytku (adres), krótka charakterystyka funkcji oraz wyglądu wraz z dokumentacją fotograficzną.

2. Aktualizacja i uzupełnianie ewidencji zabytków polega na:

1) dokonywaniu przeglądu w terenie obiektów figurujących w gminnej ewidencji zabytków w celu weryfikacji obiektów pod kątem stanu estetycznego;

2) wykonywaniu dokumentacji fotograficznej w razie zmiany stanu zachowania obiektu zabytkowego;

3) uzupełnianiu kart adresowych gminnej ewidencji zabytków o uzyskane w trakcie przeglądu dane merytoryczne i dokumentację fotograficzną;

kulturowego.

3. Określenie stanów technicznych obiektów polega na:

1) nawiązaniu współpracy z organem nadzoru budowlanego w celu ustalenia stanu technicznego obiektów zinwentaryzowanych w gminnej ewidencji zabytków;

2) naniesieniu wniosków i opinii w sprawie dalszej kwalifikacji obiektów do gminnej ewidencji zabytków;

3) określeniu niezbędnych prac rewitalizacyjnych obiektów, określenie szacunkowej wartości ich przeprowadzenia;

4) w przypadku czynności wymienionych w pkt 1-3 wskazane jest uczestnictwo przedstawiciela Urzędu Ochrony Zabytków lub innego specjalisty zajmującego się problematyką ochrony dziedzictwa kulturowego.

4. Bieżąca aktualizacja gminnej ewidencji zabytków polega na:

1) wprowadzaniu do gminnej ewidencji zabytków zmian wynikających z rozbiórek, modernizacji i remontów obiektów;

2) wprowadzaniu do gminnej ewidencji zabytków zmian dotyczących stosunków własnościowych;

Rozdział 5.

DZIAŁANIA W ZAKRESIE ODNOWY ZABYTKÓW

1. Pozyskiwanie środków zewnętrznych na odnowę zabytków będących własnością gminy Piątnica.

2. Informowanie innych właścicieli obiektów zabytkowych o możliwościach pozyskania środków na odnowę zabytków.

3. Sprawowanie opieki nad dawnymi cmentarzami cywilnymi i wojennymi poprzez usuwanie roślinności zielnej oraz samosiewek drzew, oznakowanie obiektów, upowszechnianie wiedzy na ich temat wśród mieszkańców gminy, zwłaszcza dzieci i młodzieży szkolnej.

4. Zwracanie szczególnej uwagi na obowiązek otaczania opieką miejsc grzebalnych, niezależnie od pochodzenia i wyznania osób tam spoczywających.

Rozdział 6.

OKREŚLENIE ZASAD UDOSTĘPNIANIA ZABYTKÓW W CELACH TURYSTYCZNYCH

1. Ustalenie z właścicielami obiektów zabytkowych zasad udostępniania w celach turystycznych.

2.  Oznakowanie obiektów udostępnianych w celach turystycznych.

3. Opracowanie tablic informacyjnych umieszczonych na zewnątrz obiektów, zawierających podstawowe dane historyczne o obiekcie.

4. Upowszechniania wśród mieszkańców prowadzących działalność turystyczną i agroturystyczną zasad włączania obiektów historycznych do oferty turystycznej regionu oraz przygotowywania obiektów zabytkowych na cele turystyczne.

Rozdział 7.

ZAGROŻENIA ORAZ SPOSOBY OCHRONY ZABYTKÓW PRZED ZAGROŻENIAMI.

1. W oparciu o Rozporządzenie Ministra Kultury z dnia 25 sierpnia 2004 roku w sprawie organizacji i sposobu ochrony zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych (Dz. U. Nr 212, poz. 2153), powstał Plan Ochrony Zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych dla gminy Piątnica. Określa on istniejące zagrożenia dla zabytków oraz sposoby ich ochrony.

2. Gminny program opieki nad zabytkami powinien w szczególności brać pod uwagę wytyczne Planu Ochrony Zabytków na wypadek konfliktu zbrojnego i sytuacji kryzysowych w celu uniknięcia ewentualnych strat w substancji zabytkowej gminy w różnego typu sytuacjach kryzysowych.

Rozdział 8.

ŹRÓDŁA FINANSOWANIA GMINNEGO PROGRAMU OPIEKI NAD ZABYTKAMI

1. Główny obowiązek związany z opieką, ochroną oraz finansowaniem wszelkich prac konserwatorskich, spoczywa na właścicielach i użytkownikach obiektów zabytkowych.

2. Sprawy, związane z dofinansowaniem prac przy obiektach zabytkowych, reguluje rozporządzenie Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego z dnia 16 sierpnia 2017 roku – „W sprawie dotacji celowej na prace konserwatorskie lub restauratorskie przy zabytku wpisanym na Listę Skarbów Dziedzictwa oraz prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków (Dz. U z 2017 r. poz. 1674). Dotacja może zostać udzielona osobie fizycznej, jednostce samorządu terytorialnego lub innej jednostce organizacyjnej, będącej właścicielem bądź posiadaczem zabytku wpisanego do rejestru lub posiadającej taki zabytek w trwałym zarządzie. Udzielana jest na wykonanie prac konserwatorskich, restauratorskich i robót budowlanych, planowanych do przeprowadzenia w roku złożenia wniosku lub następnym, bądź nas zasadzie refundacji poniesionych już nakładów przed upływem 3 lat po wykonaniu prac. W przypadku refundacji kosztów prac wniosek powinien być złożony w roku następującym po roku, w trakcie którego zakończono wszystkie prace konserwatorskie i roboty budowlane podlegające dofinansowaniu. Art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami, określa szczegółowo wykaz działań które mogą podlegać dofinansowaniu. Dotacja na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane może obejmować wyłącznie nakłady konieczne poniesione na przeprowadzenie następujących działań:

1) sporządzenie ekspertyz technicznych i konserwatorskich;

2) przeprowadzenie badań konserwatorskich lub architektonicznych;

3) wykonanie dokumentacji konserwatorskiej;

4) opracowanie programu prac konserwatorskich i restauratorskich;

5) wykonanie projektu budowlanego zgodnie z przepisami prawa budowlanego;

6) sporządzenie projektu odtworzenia kompozycji wnętrz;

7) zabezpieczenie, zachowanie i utrwalenie substancji zabytku;

8) stabilizację konstrukcyjną części składowych zabytku lub ich odtworzenie w zakresie niezbędnym dla zachowania tego zabytku;

9) odnowienie lub uzupełnienie tynków i okładzin architektonicznych albo ich całkowite odtworzenie, z uwzględnieniem charakterystycznej dla tego zabytku kolorystyki;

10) odtworzenie zniszczonej przynależności zabytku, jeżeli odtworzenie to nie przekracza 50% oryginalnej substancji tej przynależności;

11) odnowienie lub całkowite odtworzenie okien, w tym ościeżnic i okiennic, zewnętrznych odrzwi i drzwi, więźby dachowej, pokrycia dachowego, rynien i rur spustowych;

12) modernizację instalacji elektrycznej w zabytkach drewnianych lub w zabytkach, które posiadają oryginalne, wykonane z drewna części składowe i przynależności;

13) wykonanie izolacji przeciwwilgociowej;

14) uzupełnianie narysów ziemnych dzieł architektury obronnej oraz zabytków archeologicznych nieruchomych o własnych formach krajobrazowych;

15) działania zmierzające do wyeksponowania istniejących, oryginalnych elementów zabytkowego układu parku lub ogrodu;

16) zakup materiałów konserwatorskich i budowlanych, niezbędnych do wykonania prac i robót przy zabytku wpisanym do rejestru;

17) zakup i montaż instalacji przeciwwłamaniowej oraz przeciwpożarowej i odgromowej.

1) zabytek posiada wyjątkową wartość historyczną, artystyczną lub naukową;

2) wymaga przeprowadzenia złożonych pod względem, technologicznym prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanyc;

3) stan zachowania zabytku wymaga niezwłocznego podjęcia prac konserwatorskich, restauratorskich lub robót budowlanych.

4. Jednocześnie, łączna kwota dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru, udzielonych przez ministra właściwego do spraw kultury i ochrony dziedzictwa narodowego, wojewódzkiego konserwatora zabytków bądź organ stanowiący gminy, powiatu lub samorządu województwa, nie może przekraczać wysokości 100 % nakładów koniecznych na wykonanie tych prac lub robót.

5. Wojewódzki Konserwator Zabytków udziela dotacji w celu poprawy stanu zachowania zabytków poprzez ochronę i zachowanie materialnego dziedzictwa kulturowego, konserwację i rewaloryzacje zabytków, udostępnianie zabytków na cele publiczne. Kwalifikują się prace prowadzone przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków, realizowane bez udziału środków europejskich. Planowane w roku udzielenia dotacji lub prowadzone w okresie trzech lat poprzedzających rok złożenia wniosku ( refundacja). Uprawnionymi wnioskodawcami są jednostki posiadające tytuł prawny do zabytku wynikający z prawa własności, użytkowania wieczystego, trwałego zarządu, ograniczonego prawa rzeczowego albo stosunku zobowiązaniowego.

6. Zasady udzielania dotacji:

1) dofinansowanie może obejmować jedynie nakłady konieczne na prace określone w art. 77 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami;

2) dofinansowanie może być udzielone do wysokości 50 % nakładów koniecznych. W wyjątkowych wypadkach (wyjątkowa wartość historyczna, artystyczna lub naukowa obiektu, wymagane przeprowadzenie złożonych technologicznie robót, stan zachowania zabytku wymaga natychmiastowej interwencji) dofinansowanie może stanowić 100 % wartości robót.

7. Samorząd województwa i powiatu może przyznać dotację na dofinansowanie prac przy zabytku wpisanym do rejestru zabytków. Dofinansowanie odbywa się na podstawie art. 81 ustawy o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami oraz na podstawie uchwały (Sejmiku Województwa Podlaskiego, Rady Powiatu Łomżyńskiego) w sprawie trybu i zasad przyznawania dotacji celowej na prace konserwatorskie, restauratorskie i roboty budowlane.

8. Rada Gminy Piątnica w uchwale nr 252/XLIII/2018 z dnia 20 sierpnia 2018 r. w sprawie zasad udzielenia dotacji na prace konserwatorskie, restauratorskie lub roboty budowlane przy zabytku wpisanym do rejestru lub znajdującym się w gminnej ewidencji zabytków Gminy Piątnica (Dziennik Urzędowy Województwa Podlaskiego z 2018 r. poz. 3426 i z 2019 r. poz. 4897) ustanowiła zasady dotyczące udzielania dotacji.

9. Minister Spraw Wewnętrznych i Administracji może udzielić dotacji z Funduszu Kościelnego. Środki Funduszu można przeznaczyć na remonty i konserwacje obiektów sakralnych o wartości zabytkowej. Dotacją mogą być objęte podstawowe prace zabezpieczające obiekt: remonty dachów, stropów, ścian i elewacji, osuszanie, odgrzybianie, izolacja, wymiana stolarki okiennej i drzwiowej, instalacji elektrycznej, odgromowej, przeciwwłamaniowej i przeciwpożarowej.

Rozdział 9.

ZABYTKI UJĘTE GMINNEJ EWIDECJI ZABYTKÓW

1. Wykaz zabytków nieruchomych ujętych w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków i Gminnej Ewidencji Zabytków:

2. Wykaz cmentarzy:

3. Wykaz parków:

1) Kisielnica, nr rej. A-173 / 21.07.1981;

2) Drozdowo Dolne, nr rej. A-222/17.12.1978;

3) Drozdowo Górne, nr rej. A-48/23.11.1978A-276;

4) Dobrzyjałowo.

4. Wykaz zabytków archeologicznych wpisanych do rejestru zabytków:

1) Drozdowo, gm. Piątnica osada, XII – XVI w. Nr rej. A-490, Dec. KL.WKZ-5340-21/93 z dnia 18.03.1993 r.;

2) Rakowo-Czachy, gm. Piątnica osada wczesnośredniowieczna (XI-XIII w.)Nr rej. A-484, Dec. KL.WKZ-5340-15/92.

5. Wykaz zabytków ujętych w Wojewódzkiej Ewidencji Zabytków:

1) Na terenie gminy Piątnica, znajduje się 158 zewidencjonowanych stanowisk archeologicznych, które są śladem materialnej działalności ludzkiej w przeszłości. Wykaz stanowisk przedstawia tabela poniżej:

Rozdział 10.

POSTANOWIENIE KOŃCOWE

Z realizacji Gminnego Programu Opieki nad Zabytkami Gminy Piątnica, Wójt sporządzi co dwa lata sprawozdanie, które zostanie przedstawione Radzie Gminy Piątnica.